بسم الله الرحمن الرحیم
قصبه باستانی خوئین
پاسخ به یک سئوال
۱۳۸۹
خوشا خوئین ووصف بی مثالش خداوندا نگهدار از زوالش
با سلام به شما خواننده گرامی “
هدف از تنظیم این مجموعه حفظ آثار تاریخی مانده در سینه های افراد واسناد موجود از قبیل عکس وفیلم ودست نوشته ها وقراردادن آنها دردست رس علاقه مندان می باشد در ابتدا بر خود فرض میدانم از زحمات گلیه علاقه مندانی که باایجاد سایت ووبلاگ وتهیه گذارشات وثبت مستندات خود درحفظ وشناسائی این تمدن کهن زحمت کشیده اند تشکرنموده وموفقیت وسلامتی برایشان آرزو نمایم.
باتوجه به عدم دسترسی بسیاری به اینترنت اینجانب اطلاعات موجوددر آن را بر روی برگه پیاده نموده ام تابا اطلاعات جمع آوری شده دیگردر دست رس علاقه مندان قرارگیرد:
بخش اول
مقدمه
درکتاب لغتنامه مرحوم دهخدا درباره روستای خوئین چنین آمدهاست:
قصبه ای در ۶۰هزارگزی جنوب باختر زنجان از دهستان ایجرود بخش مرکزی واقع شده است سردسیر وبا آب وهوای خوش مذهب ساکنان آن شیعه اثنا عشری واکثرا باسواد وعلمای مشهوری ازاین قصبه برخاسته اند زبان مادری آنها فرس قدیم است که قرنها حفظ کرده اند این قصبه یک دبستان ویک مرکز درمانی و۲۵باب مغازه دارد درآنجا غار وآثار قلعه خرابه وبرجی دیده میشود.
جغرافیای خوئین
روستای خوئین در ۶۰کیلومتری جنوب غربی زنجان بسمت بیجارودر ۳۰کیلومتری از زرین آبادودر۸کیلومتری حلب واقع گردیده است .
مختصات جغرافیائی آن در۴۸درجه و۶دقیقه طول شرقی و۳۶درجه و۲۱دقیقه عرض شمالی وارتفاع آن ازسطح دریا ۱۷۸۰متر می باشد.
اختلاف ارتفاع خوئین از قبرستان پائین تا چشمه بار ۱۲۰متر می باشد.
ایجرود دارای دو شهر زرین آباد وحلب می باشد که خوئین در بخش حلب واقع گردیده است.
لازم بذکر است که شهر حلب فعلی درگذشته زاغه گوسفندان اهالی خوئین بوده که به مرور زمان جهت چوپانها منازلی احداث گردیده وبه تازه کند(روستای جدید)نام گرفته ودر گذشت زمان به شهرحلب فعلی تبدیل گردید.
مساحت روستای خوئین در گذشته به زمین های اطراف محله موسوم به پالان دوز در نزدیکی روستای یینکند می رسیده است .
روستای سفید کمر توسط خوئینی ها ایجاد گردیده وروستاهای قمچی قای وبلوبین در قدیم جزئ خوئین محسوب میشدند.
همسایگان خوئین در قدیم :
۱-زرین آباد ۲-سعید آباد ۳-ماه نشان ۴-ارکوین ۵- سجاس ۶-سفید کمر ۷-خدابنده ۸-خرمدره ۹-ابهر ۱۰-گرنه ۱۱-حلب
روستای خوئین که در ۸فرسخی زنجان واقع شده ابتدا در محله لیج واقع بوده واز این محل روستا گسترش پیدا نموده است . خوئین دارای چند کوه اصلی می باشد که عبارتند از:
نماز گان” که بین روستای خوئین و سعید آباد واقع گردیده .
امام داغی“درمسیر قهوه خانه قرار دارد .
پیغمبر داغی”مشرف به روستا می باشد.
جمعیت خوئین
گویند۲۸۰۰الی ۳۰۰۰خانواردراین قصبه ساکن بوده اند اما افراد کهن سال حاضر ۲۰۰۰الی ۳۰۰۰ نفر را به یاد می آورند.
درسرشماری سال ۱۳۷۵جمعیت خوئین ۱۲۵نفرودرسال ۱۳۸۵جمعیت روستا ۲۰۰نفر گزارش شده است وانشائ الله رو به افزایش می باشد.
یادآوری می نمایم جمعیت روستا در تابستان به حدود ۲۰۰خانوار می رسد.
مشایخ وبزرگان
دار المومنین نام دیگر خوئین بود زیرا مردمان آن اهل علم وفضیلت بوده وعلمائ را تکریم می نمودن در یک زمان ۳۵۰روحانی داشته که بعضی از آنها صاحب کشف وکرانت بوده اند.
حوزه علمیه خوئین درآن زمان شهرت بسزائی داشته ودرآن موقع ۷مجتهد مسلم در خوئین زندگی می نموده اند دربعضی از کتب خطی موجود متن وقف حوزه علمیه خوئین به چشم می خورد.
گویند منبر شیخ محمد علی وشیخ عیسی از رونق بیشتری برخوردار بوده ومنابر وجلسات دیگری همچون آیت اله
العظمی شیخ عبدالکریم وسید اسماعیل وسید محمد وسید علی علوی وشیخ موسی وشیخ مولوی وسیدمحمدباقر وسید ابراهیم موسوی و…..
گویند شیخ عبدالکریم نماز صبح را درمسجد ارگی دره ونماز ظهروعصررادرمسجد ملایوسف ونماز مغرب وعشائ رادر مسجد حاجی اقامه می نموده است.
خوئینی ها ادب دوست وشاعر پروربوده اندازآن جمله میتوان ملا آقا وفائی مالف کتاب قیام حسینی وملایوسف آل اسحق معروف به نانح صاحب دیوان شعر وشیخ محمد علی متخلص به سرباز در شعرهایش می باشد همچنین مشهدی حسن حسین لوئی وآقای شمس الدین آذری و………
مساجد خوئین
این روستا در یک زمان هشت مسجد فعال داشته که اولین مسجد خوئین در ارگی دره بنا گردیده ودرحال حاضر نیزبخاطر قداست آن از رونق خاصی برخورداراست .
گویند مرحوم آیت الله العظمی شیخ عبدالکریم می فرموده اجانین در این مسجد برای اهلبیت وامام حسین (ع) عزاداری می نمایند وایشان خود صدای آنهارا مکرر شنیده بوده است.
مساجد هشتگانه
۱-مسجد ارگی دره””درارگی دره فعلی واقع گردیده
۲-مسجد میرباقری””تنها مسجد فعال ومتعلق به سید میر باقر خوئینی واقع در مرکز روستا
۳-مسجد لیج””متعلق به ملارحمان در محله لیج واقع گردیده
۴-مسجد جوانمردی ها”””متعلق به حاج علی جوانمردی ودرمحله وسطی (میانی)واقع گردیده
۵-مسجد خواجه خنک”””واقع در پائین محله جنوب آسیاب دره
۶-مسجد سنگبر”””متعلق به خاندان سنگبرودرمحله بالا نزدیک پلنگ دره واقع گردیده
۷-مسجد ملابابا”””متعلق به حاج ملابابا ودرمحله پائین واقع است
۸-مسجد حاجی”””متعلق به حضرت آیت الله حاج ملا ابراهیم ابن اسحق (ازشاگردان شیخ مرتضی انصاری) ودربالامحله واقع گردیده
لازم بذکر است منبر فعلی مسجد میر باقری یکی از آثار کهن ومذهبی به شمار میرود .
توجه:وجود مساجد متعدد وتکایای مختلف واحداث حسینیه وهیئت درتهران وقم نشان ازاعتقادات مذهبی وارادت مردم این دیار به ائمه اطهار(سلام الله علیهم اجمعین )می باشد.
میل باستانی یاکنبز(یا همان گنبد)
این بنای تاریخی متعلق به قرن ششم هجری می باشد که از سنگ وآجر وساروج وخاک ساخته شده وبعنوان دکل دیدبانی مورد استفاده قرار میگرفته است.
گویند ازاین کنبز چهار عدد در چهار جهت جغرافیایی روستا قرار داشته که فقط همین یک عدد باقی مانده است .
کنبز(باقرائت کاف باصدای او)یا میل باستانی فعلی از ارکوئین وبعداززرین آباد قابل روئیت است.
این بنای تاریخی که از نشانهای خوئین می باشد نیازبه تعمیر ونگهداری دارد؟؟؟
دژمنده(شهر زیرزمینی)
به گفته باستان شناسان یک از بزرگترین ساخته های دستی انسان در زیرزمین می باشد .
عمق تقریبی آن ۴۰ متر ووسعت آن نیز تقریبا ۴۰۰۰مترمربع می باشد.
گویند دراین شهر زیرزمینی میدانی بزرگ که اطراف آن را مغازه ها احاطه نموده اندودروسط میدان حوض آب بشکل لوذی وجود داشته واطراف حوض تخت هائی از چوب بوده که روی آنها گلیم انداخته بوده وهمه دراثر گذشت زمان پوسیده شده بودند.
دراین دژ زیرزمینی اتاقهای مجزا وتاقچه وتنور واستبل وطویله برای نگهداری حیوانات وانباروچهارراه های تو درتو درطبقات مختلف روئیت شده است.
گویند درب سنگی بزرگی در ابعاد ۳*۲متر درآنجا موجود می باشد که روی آن نوشته هائی می باشد که هنوز ترجمه نشده است (می گویند به خط اشکانیان شباهت دارد)
اینجانب درب کوچکی در ابعاد۵/۱*۱متر سنگی ودارای حلقه درداخل دژمنده دیدم.
گویند این دژزیرزمینی ازطریق تونل هائی بااطراف ارتباط داشته که یکی از این تونلها باعبور اززیر رودخانه (چای) به روستای قمچی قای متصل می شده است.
بازارخوئین
درزمامهای قدیم از شهرهای اطراف وبزرگ مانند تبریز وقزوین جهت مبادله کالا به این روستارفت وآمد می شده است .
گویند خوئین دارای پنج راسته بازار مجزا بوده که در مجموع ۲۰۰باب مغازه در خود جای می داده
بعضی از افراد حاضر۵۰ باب مغازه را به یلد می آورند. )
۱-راسته بازارصباغ ها که در آن اغلب رنگرزها بوده اند
۲-راسته بازارآهنگرها
۳-راسته بازارزرگرها
۴-راسته بازار مسگرها
۵-راسته بازار نجارها
گویند درمیان این بازارها مغازه های دیگری مانند خیاطی –آرایشگری-کفاشی-قصابی-تعمیرات چراغ و…..وجودداشته اند.
آسیاب های خوئین
گویند در این روستا ۱۱آسیاب فعال وجود داشته که همگی دریک زمان فعال بوده ولی نمی توانستند آرد مورد نیاز مردم را برسانند.(بعلت کثرت جمعیت)
آسیابهای خوئین از قسمت شمال روستا معروف به کلبر شروع ودردره سرخه رزان خاتمه می یابد.
ارتفاع بعضی از آسیابها به ۱۴متر می رسیده است .
در آسیابها از هر پنج کیلوگندم که آرد می کردند یک کیلو بعنوان حق الزحمه برمی داشتند.
دره های خوئین
روستای خوئین قدیم دردره هائی واقع شده بوده که از جنگل های انبوه پوشیده شده بوده اندوحیوانات وحشی بسیاری دراین دره هازندگی می نمودند.
ارگی دره یعنی دره آسیاب ها
پلنگی دره زیستگاه پلنگان درزمانهای بسیار قدیم
دره سرخه رزان
آسیه دره
خولی دره یاموذی دره
چشمه بار خوئین که در شعر شعرای خوش ذوق آمده در کوه های شمال شرقی روستا واقع گردیده وازطریق غازان ارخی به ارگی دره به صورت آبشار سرازیر بود.
غازان ارخی وچشمهبار از آثارغازان خان جانشین کیخاتون ازنوادگان هولاکوخان مغول بوده که از خوئینی ها ی فعلی بعضی به آنها منصوب می باشند.
زبان وفرهنگ خوئین
آذری ها به اقوام غیر آذری ساکن در سرزمین آذربایجان تات گویند که از آن جمله به خوئین دیلی(زبان گفتاری خوئین )تات می گویند چون زبان خوئینی غیر آذری وزهورانی می باشد .
گویند این زبان ترکیبی از زبانهای” سیستانی “زابلی”عربی”کردی”روسی”ترکی”مغلی”می باشدولی هنوز این مطلب ثابت نشده است.
مردم خوئین خصلتهای خوب فراوان دارند :ازآن جمله حفظ اصالت خود ودیگری برقراری ارتباط بادیگران که این امر باعث گردیده در هر کجا که ساکن گردیدندبامردم آن سامان ارتباط خوبی برقرار نموده وتاثیر گذار بوده اند.
از خصوصیات دیگر مردم خوئین محبت آنان به خاندان رسالت واهلبیت علیهم السلام می باشد .
درایام سوگواری محرم وصفربابرپائی مراسم سوگواری وهچنین شب وروز عاشورا باحرکت دسته عزاداری به ساحت مقدس مساجد هشت گانه روستا ادای احترام می گذارند واین عادت پسندیده هنوز نیز ادامه دارد.
در زمانهای نه چندان دور مساحت بزرگی در مرکز روستا ومقابل مسجد میرباقری وجودداشت به نام شبی یری(مکان تعزیه)دراین مکان مجالس مختلف تعزیه برپامی گردید(عکسهائی از آن موجوداست)
قبرستانهائی دراطراف روستا موجود است یکی دربالای کوه نزدیک کنبذ ودیگری درمدخل ورودی که پیکر مطهر چند شهیداز حدودپنجاه شهید اهداءشده ازاین روستا وجود دارد .
همچنین قبرستانی در اطراف این روستا موجود است که گویند متعلق به زرتشتیان وغیر مسلمانان می باشد.
ازفرهنگ وتمدن بالای مردمان این سرزمین همین بس که:
– طبق اسناد موجوددراین روستا دفترخانه ازدواج دایربوده.
– گویندخوئین دارای موتورخانه برق بوده وازطریق سیم کشی منازل هرشب به مدت چندساعت از آن استفاده می نمودندومسئول موتورخانه برق درآن زمان آقای سید حسن عسگری برادرزن مرحوم ملاتقی آل اسحق بوده.
– گویند بین خوئین وباکو در آذر بایجان شوروی خط تلگراف برقراربوده است.
– گویندخوئینی ها برای خود سنگ میزان مخصوص برای وزن کردن داشته اند که ازنظر اندازه با زنجان اختلاف داشته است.
– گویند درگذشته جهت بزرگداشت میلاد امام زمان (عج)تافاصله یک کیلومتری ورودی روستا باقالیچه وتزئینات تاق نصرت ایجاد می نمودن.
باغات میوه ومزارع خوئین
– امند
– پنبه جران مشهوربه پمبوغلی
– خالی دره
– ارضین کلا
– سرخه رزان
– جیلیکجان
– باغچه های لیج
– حاجی باغچه
– مزارع خوئین چائی
میوه جات:
– انگور
– سیب(سرخ وزرد )
– زردآلو
– گیلاس
– آلبالو
– قیصی
– گردو
– بادام
– انجیر
– خرمالو
– زیتون
– هلو
– به
– گلابی
– آلوچه
– آلوزرد
– شمس
گیاهان داروئی :
– آویشن(کک لیک اوتی)
– پونه
– گل سرخ (قزل گول)
– کنگر
– زرشک
– خاکشیر
– بابونه
– کتیرا
– ریواس
– پنیرک
–
صیفی جات:
– هندوانه
– خربزه
– طالبی
– بادمجان
– کدو
– خیار
– گوجه فرنگی
– فلفل سبز
– انواع سبزیجات
نتیجه اصلی
باتشکر” امید وارم از اطلاعات گرداوری شده بهره برده باشید :
آیا با مطالعه این آثارتاریخی و این تمدن کهن دراین روستای دورافتاده برای شما هم مثل تمام افراد دیگر این پرسش ایجاد نشد که چرا باید چنین آثار وتمدنی دراین مکان بجا مانده باشد؟؟؟
باکمی دقت برروی نقشه جغرافیایی ایران در می یابیم که در فاصله شش فرسخی شمال غرب روستای فعلی در جنوبی ترین نقته آذر بایجان غربی مکان تاریخ بنام تخت سلیمان واقع گردیده است که دست رسی به این مکان از منطقه ماه نشان زنجان نزدیکتر از راه تکاب می باشد.
تخت سلیمان چیست؟
این شهر باستانی در ادوار مختلف محل سکونت ویکی از مراکز مهم اقوام “مادها”هخامنشیان”اشکانیان”ساسانیان” و ایلخانان مغول بوده ودر هریک از دورانها دراوج قدرت وثروت وتمدن زمان خود بوده است.
دربعضی از تواریخ زادگاه زرتشت رادراین مکان اعلام نموده اند
وجود آتشکده آذر گشسب که یکی از سه آتشکده بزرگ ایران درآن زمان بحساب می آمده دراین شهر نشان از اهمیت آن دارد
لذاآثار بجا مانده ازاین اقوام وتمدنهای بزرگ که در فاصله کمی از خوئین قرار داشته اند درروستای فعلی ما دوراز ذهن نمی باشد
اطلاعات موجود در مورد تخت سلیمان بسیاربسیار فراوان است که هرچه بیشتردرآثار باستانی آن مطالعه میشود اهمیت آثار باستانی موجود درخوئین بیشتر ظاهر میگردد.
باآرزوی سرافرازی خوئین ودوستدارانش
علی اکبر آل اسحق
